Darowizna to czynność, na skutek której darczyńca dokonuje przysporzenia majątkowego na rzecz obdarowanego, kosztem swojego majątku. Zazwyczaj darczyńcą kierują pobudki altruistyczne – poprzez obdarowanie innej osoby darczyńca okazuje w ten sposób dowód swojej wdzięczności czy chęć pomocy w potrzebie. Polskie przepisy pozwalają darczyńcy na odwołanie darowizny zarówno przed jej wykonaniem, jak i po jej wykonaniu.
Przesłanki, na podstawie których można odwołać darowiznę są różne i uregulowane w różnych przepisach, które możemy znaleźć w księdze trzeciej tytule XXXIII Ustawy Kodeks cywilny z dnia 23.04.1964 r.
Powody odwołania darowizny
Przepisy prawa polskiego przewidują w pewnych określonych sytuacjach możliwość odwołania darowizny przez darczyńcę. Odwołanie darowizny możliwe jest zarówno przed jej wykonaniem, jak i po jej wykonaniu. Przesłanki odwołania darowizny jeszcze nie zrealizowanej oraz darowizny wykonanej są różne i uregulowane są w odrębnych przepisach. Do przesłanek, które pozwalają na odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej zalicza się zmianę sytuacji majątkowej darczyńcy (jej pogorszenie się), zaś w przypadku darowizny wykonanej dla odwołania darowizny można powołać się na rażącą niewdzięczność obdarowanego.
Kto może odwołać darowiznę
Darowiznę może odwołać tylko darczyńca w ściśle określonych przez przepisy prawa przypadkach. Jednak oprócz darczyńcy, prawo do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności mają także jego spadkobiercy. Uprawnienie do odwołania darowizny przysługuje im wtedy w dwóch przypadkach: gdy w chwili śmierci do odwołania darowizny uprawniony był sam darczyńca, lecz nie zdążył wykonać swojego uprawienia lub gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Darowizna niewykonana to taka darowizna, w której nie zostało jeszcze przekazane świadczenie główne np. obdarowanemu nie został wydany przedmiot darowizny lub gdy nie doszło jeszcze do przeniesienia na obdarowanego prawa własności.
Zgodnie z art. 896 ustawy Kodeks cywilny odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej jest możliwe, gdy doszło do pogorszenia się sytuacji majątkowej darczyńcy rozumianej ściśle w ten sposób, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Przyczyny pogorszenia się sytuacji majątkowej darczyńcy są obojętne, może to być spowodowane zarówno zachowaniem samego darczyńcy, jak i na skutek okoliczności niezależnych od niego, ważne jednak dla odwołania czynności darowizny jest to, aby przyczyny te powstały w okresie pomiędzy zawarciem umowy darowizny a jej wykonaniem.
Odwołanie darowizny wykonanej
Darczyńca ma prawo odwołać darowiznę wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się wobec niego rażącej niewdzięczności. Rażąca niewdzięczność może polegać na działaniu, a także zaniechaniu. Jest to takie postępowanie, które jest sprzeczne z normami moralnymi, krzywdzące dla darczyńcy.
Rażąca niewdzięczność – orzeczenia
Polskie orzecznictwo jest bogate w wyroki, które poruszają tematykę odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. Przykładowo:
- Niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięczności wobec darczyńców-teściów w rozumieniu art. 898 § 1 KC – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r. sygn. akt V CSK 179/11 (http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia2/v%20csk%20179-11-1.pdf)
- Muszą to być zatem czyny świadomie skierowane przeciwko darczyńcy i z nieprzyjaznym wobec niego zamiarem, a nie popełnione w rozdrażnieniu czy uniesieniu. Chodzi więc przede wszystkim o popełnione przez obdarowanego przestępstwa przeciwko darczyńcy oraz naruszenie obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą – wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 października 2012 r. sygn. akt I ACa 536/12
- Zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 KC – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2005 r. sygn. akt II CK 265/05 (http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/II%20CK%20265-05-1.pdf)
- Czynność obdarowanego – aby była uznana za przejaw rażącej niewdzięczności – musi być skierowana przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Wyłączone są w takim wypadku krzywdy niezamierzone popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, wywołane zachowaniem lub działaniem darczyńcy – wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 maja 2018 r. sygn. akt I ACa 1183/17
W jakim czasie można odwołać darowiznę
Zgodnie z przepisami darowizna nie może być odwołana po upływie roku, od dnia w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Nie ma więc znaczenia kiedy doszło do niegodziwego zachowania obdarowanego, ponieważ liczy się dzień kiedy darczyńca o tym zachowaniu się dowiedział. Upływ tego terminu oznacza, że odwołanie darowizny będzie nieskuteczne, gdyż prawo do odwołania darowizny wygasło.
Kiedy nie można odwołać darowizny
Gdy darowizna czynni zadość obowiązkowi wynikającymi z zasad wspołżycia społecznego, nie jest dopuszczalne odwołanie darowizny. Powyższe oznacza, że nie jest możliwe odwołanie darowizny z powodu niedostatku (co do darowizny niewykonanej) czy rażącej niewdzięczności (co do darowizny wykonanej) jeżeli przysporzenie odpowiadało obowiązkom moralnym czy zasadom słuszności panującym w danej społeczności.
Odwołanie darowizny – wzór pozwu
Pozew o zwrot darowizny rozpoznawany jest w postępowaniu procesowym, do którego mają zastosowanie ogólne reguły dowodowe. Stronami postępowania są darczyńca (powód), który musi udowodnić że doszło względem niego do rażącej niewdzięczności oraz obdarowany (pozwany). Właściwość rzeczowa sądu w sprawach o odwołanie darowizny uzależniona jest od wartości przedmiotu sporu.
Sądem miejscowo właściwym jest sąd w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania, bądź sąd miejsca wykonania darowizny. Wybór sądu jest uprawnieniem powoda. Od pozwu pobierana jest opłata, uzależniona od wysokości wartości przedmiotu sporu.
Sprawy dotyczące odwołania darowizny często budzą wątpliwości, dlatego zachęcam do kontaktu, aby znaleźć najkorzystniejsze rozwiązanie: Kontakt Kancelaria Radcy Prawnego – Odwołanie darowizny.
