Wysłuchanie małoletniego jest czynnością, której celem jest ustalenie stanowiska dziecka w sprawie sądowej, która go dotyczy. Instytucja wysłuchania ma przede wszystkim służyć ochronie małoletniego w toczącym się postępowaniu sądowym.
Obowiązek wysłuchania dziecka wynika przez wszystkim z Konstytucji Rzeczpospolitej Polski oraz Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 r., ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Zgodnie z jej zapisami: Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałość dziecka.
Odpowiednie zapisy dotyczące wysłuchania małoletniego w postępowaniu sądowym znajdują się także w ustawie Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r.. Z dniem 15 lutego 2024 r. weszły w życie ważne zmiany dotyczące standardów wysłuchania małoletniego.
MOŻLIWOŚĆ WYSŁUCHANIA MAŁOLETNIEGO – PRZESŁANKI
Zgodnie z art 216 1 § 1 ustawy Kodeks postępowania cywilnego, obowiązek wysłuchania dziecka nie ma charakteru bezwzględnego. Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. W większości wypadków sąd rozpoznający sprawę, na podstawie własnej wiedzy i doświadczenia ocenia czy w konkretnej sprawie wysłuchanie dziecka będzie możliwe. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której sąd z uwagi na powstałe wątpliwości, co do rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka, skorzysta w tym zakresie z opinii psychologa.
WOLA MAŁOLETNIEGO – CZY MAŁOLETNI MA PRAWO ODMÓWIĆ?
Małoletni ma prawo odmowy udziału w wysłuchaniu. W takim wypadku sąd odstępuje od tej czynności. Jeżeli sąd odstępuje od wysłuchania małoletniego, najpóźniej przed zakończeniem postępowania, wskazuje w protokole posiedzenia lub rozprawy z jakich przyczyn czynność ta nie została przeprowadzona.
ILE RAZY MOŻNA WYSŁUCHAĆ MAŁOLETNIEGO
Wysłuchanie małoletniego może nastąpić tylko raz w toku postępowania. Wyjątki od tej zasady dotyczą dwóch sytuacji:
- gdy z uwagi na dobro dziecka konieczne jest ponowne przeprowadzenie tej czynności;
- gdy potrzebę ponownego przesłuchania zgłasza samo dziecko.
Ponowne wysłuchanie dziecka przeprowadza ten sam sąd, chyba że jest to niemożliwe lub stoi temu na przeszkodzie dobro dziecka.
JAK PRZEBIEGA WYSŁUCHANIE MAŁOLETNIEGO
Od 15 lutego 2024 r. obowiązują nowe standardy w zakresie wysłuchania małoletniego, których celem jest zapewnienie należytej ochrony małoletniego – zapewnienie mu swobody wypowiedzi i poczucia bezpieczeństwa. Wysłuchanie dziecka następuje na posiedzeniu niejawnym, które odbywa się w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub jeżeli dobro dziecka tego wymaga, poza jego siedzibą. W wysłuchaniu dziecka, oprócz sędziego, może brać udział wyłącznie biegły psycholog, jeżeli z uwagi na stan zdrowia, rozwój umysłowy lub wiek dziecka niezbędne jest zapewnienie mu pomocy psychologicznej podczas wysłuchania lub zachodzi konieczność udzielenia pomocy sędziemu w zakresie rozpoznania potrzeb dziecka podczas wysłuchania. Przebiegu wysłuchania dziecka nie utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Z przebiegu wysłuchania dziecka sporządza się wyłącznie notatkę urzędową.
ZNACZENIE WYSŁUCHANIA DLA ROZSTRZYGNIĘCIA SPRAWY
Wysłuchanie małoletniego nie może być źródłem ustaleń faktycznych w sprawie. Wyrażona przez małoletniego opinia nie jest także wiążąca dla sądu, niemniej jednak stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka, sąd zobowiązany jest uwzględnić jego zdanie i rozsądne życzenia. Wysłuchanie małoletniego oraz możliwość uwzględnienia jego zdania przez sąd stawowi więc wyraz poszanowania podmiotowości i autonomii małoletniego w postępowaniu sądowym.
